Rối nước – mới lạ với khán giả ngoại, xa lạ với khán giả nhà

Du khách nước ngoài hào hứng

Múa rối nước là một loại hình nghệ thuật độc đáo xét ở góc độ du lịch được coi là một sứ giả của văn hóa Việt Nam. Khi phóng viên tới địa điểm sân khấu biểu diễn múa rối nước tại Nhà hát múa rối Thăng Long, điều khiến chúng tôi bất ngờ là trong cả khán phòng, phần lớn hầu hết là khách du lịch đến từ các nước khác nhau trên thế giới như Mỹ, Anh, Hàn, Ấn Độ, ...

Bà Miler Amanda, một du khách đến từ Mỹ chia sẻ: “Đây là lần thứ 2 mà tôi được quay lại Việt Nam để xem múa rối nước, tôi thấy những con rối gỗ rất to nhưng lại được điều khiển một cách khéo léo, khiến tôi cảm thấy vô cùng thú vị. Tôi nghĩ rằng trẻ em cần được tìm hiểu về nghệ thuật truyền thống, nếu không sẽ dễ bị lạc lối trong thế giới hiện đại”.

Một khi đã biết đến loại hình nghệ thuật dân gian nào đó, tâm lý của đa số du khách nước ngoài là muốn đi đến tận nơi, xem tận mắt nguồn gốc của cái đó. Nghệ thuật múa rối nước đã thu hút đông đảo khách nước ngoài biết tới và đi xem với một tâm thế thích thú. Điển hình là nghệ thuật dân gian múa rối nước, vì tò mò về những quân rối ngộ nghĩnh, vô tri vô giác nhưng lại di chuyển được trên sân khấu nước, người ta có thể tìm đến nơi nguồn cội đã khai sinh ra chúng, đó là Việt Nam. Rối nước là ngôn ngữ hành động, những trò rối nước có tính chất dễ hiểu và sinh động, không mang tính giải trí sâu như kịch nên dù cho bất đồng ngôn ngữ, thì người nước ngoài vẫn có thể hiểu nhờ động tác của những quân rối được điều khiển qua người diễn rối. 

Xa lạ với khán giả nước nhà

Tuy nhiên, có một nghịch lý khi du khách quốc tế đang đổ xô sang Việt Nam để tìm tới văn hoá đất nước ta, muốn thưởng thức nghệ thuật múa rối nước đặc biệt này, thì lại có nhiều khán giả Việt chưa biết đến hay thậm chí chưa bao giờ đi xem rối nước. Tình trạng chung khi phỏng vấn ngẫu nhiên một bạn trẻ người Việt về múa rối nước, chúng ta sẽ nhận được câu trả lời rằng họ có biết đến loại hình dân gian này nhưng không hiểu rõ.

Ở các địa điểm biểu diễn tại Hà Nội, phần lớn số lượng khách tới xem là khách du lịch ngoại quốc, nếu có khách người Việt thì cũng là phụ huynh đưa con đi xem lần đầu hoặc các bạn nhỏ được trường học tổ chức đi xem. Theo thống kê của các nhà hát múa rối, số lượng khán giả Việt Nam yêu thích và hiểu biết bộ môn này ngày càng ít. Có lẽ, vẫn còn có những bạn trẻ yêu nghệ thuật truyền thống, nhưng số lượng còn qúa hạn chế, chưa đủ để tạo hiệu ứng thu hút giới trẻ.

NSUT Nguyễn Hồ Thuỷ Tiên - nghệ sĩ tại Nhà hát múa rối Thăng Long có những chia sẻ thêm về vấn đề này: “ Hiện tại, nhà hát múa rối Thăng Long đang tự chủ về kinh tế, vì vậy, không có đủ sân khấu để kết hợp giữa rối nước và rối cạn, ít có cơ hội để sáng tạo, mở rộng kịch bản”. Múa rối nước là nghệ thuật dân gian với những trò rối về đi cấy, đánh cá, chăn trâu,...  mang đậm nét truyền thống văn hoá Việt Nam. “Nhà hát đã chọn lọc 16 trò rối nước tinh túy nhất phản ánh chân thực đời sống của người nông dân từ các phường rối nổi tiếng, để biểu diễn hàng ngày phục vụ khán giả trong và ngoài nước”, cô Thủy Tiên tâm sự. Có thể thấy rằng, nhà hát cùng các nghệ sĩ múa rối nước tại đây đã rất cố gắng và nỗ lực để sống với nghề, từ đó giúp bảo tồn, phát triển những giá trị nghệ thuật dân gian đang dần phai mờ trong cuộc sống hiện đại ngày nay.

Cách giải bài toán “mới người cũ ta”

Tại sao lại nói là bài toán “mới người cũ ta”, chúng tôi đã tìm đến với nghệ nhân múa rối nước Phan Thanh Liêm, để lắng nghe ông nói về vấn đề này. Ông đã chia sẻ một số nguyên nhân khiến nghệ thuật múa rối nước không còn sức hút với người dân tại chính nơi đã khai sinh ra nó: “Bởi có lẽ, lớp trẻ không còn mặn mà với nghệ thuật truyền thống, mà giới trẻ hiện nay tiếp xúc rất nhiều với mạng xã hội, tiếp nhận thông tin nhanh nhạy nhưng lại đang bỏ quên những giá trị văn hoá mang lại nét đẹp cho đất nước”.

Có lẽ, đã đến lúc chúng ta nên đưa những nghệ thuật truyền thống này vào các trường mầm non, để cho các em nhỏ tiếp xúc với văn hoá từ sớm, giới thiệu cho các em tìm hiểu về múa rối nước, chèo, tuồng ngay từ thời điểm mới hình thành nhận thức để thấm ngay vào tư tưởng khi còn nhỏ. Kết hợp giữa giáo dục và sự khuyến khích của phụ huynh sẽ khiến các em hứng thú và muốn tìm hiểu về những văn hoá đặc trưng của dân tộc Việt Nam.

Đã trải qua mấy nghìn năm lịch sử từ lúc khai sinh, tồn tại và phát triển, múa rối nước nói riêng và nghệ thuật dân gian nói chung vẫn luôn cần được chấn hưng, bảo tồn và bảo vệ. Trách nhiệm của người làm nghề là luôn phải giữ gìn những nét truyền thống này. Một phần giúp nghệ thuật dân gian không bị mai một và một phần sẽ giúp xã hội phát triển, bởi văn hoá dân tộc là một phần không thể tách rời nếu muốn xã hội phát triển. Sự ra đời của nghệ thuật dân gian là một điều tuyệt vời.