Giá trị nghìn năm của Hoàn Kiếm - Viên ngọc sáng giữa lòng thủ đô

Giá trị lịch sử nghìn năm

Quận Hoàn Kiếm có lịch sử gắn liền với lịch sử của Thăng Long ngàn năm văn hiến. Thời Tiền Lý, năm 545, Lý Nam Đế đã đóng quận, dựng bè gỗ trên sông Tô Lịch chống lại nhà Lương. Năm 1831, vua Minh Mạng lập tỉnh Hà Nội, đây chính là đất thuộc huyện Thọ Xương, thời kỳ 1954 - 1961, khu vực này gồm toàn bộ khu phố Hoàn Kiếm, khu phố Đồng Xuân và một phần khu phố Hàng Cỏ và phố Hai Bà Trưng. Năm 1961 gộp thành khu phố Hoàn Kiếm, tháng 1/1981 đổi tên thành quận Hoàn Kiếm với 18 phường: Hàng Bạc, Hàng Bài, Hàng Bồ, Hàng Bông, Hàng Buồm, Chương Dương, Cửa Động, Cửa Nam, Đồng Xuân, Hàng Đào, Hàng Gai, Hàng Mã, Phúc Tân, Trần Hưng Đạo, Hàng Trống, Lý Thái Tổ, Phan Chu Trinh, Tràng Tiền và giữ ổn định cho đến nay.

Hoàn Kiếm là quận trung tâm văn hóa, chính trị, kinh tế của Thủ đô. Với bề dày lịch sử truyền thống quý báu, Hoàn Kiếm là nơi đã và đang chứa đựng một kho tàng giá trị vật thể với 190 di tích lịch sử, văn hóa và di tích cách mạng - kháng chiến; trong đó tiêu biểu là Hồ Gươm, Đền Ngọc Sơn - di tích lịch sử, danh thắng cấp quốc gia đặc biệt; Nhà hát Lớn, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, chùa Quán Sứ, Nhà Thờ Lớn, Nhà tù Hỏa Lò,…cùng với đó là các giá trị phi vật thể phong phú, hấp dẫn như các phố nghề, phố chuyên doanh, phố ẩm thực; các hoạt động biểu diễn văn hóa nghệ thuật dân gian; những lễ hội truyền thống (đền Bạch Mã - là trấn đông của thành Thăng Long xưa, đình Kim Ngân, đình Yên Thái, lễ hội Trung thu Phố cổ, lễ hội Kim hoàn, lễ hội Vua Lê đăng quang…),... đã thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia. Góp phần quan trọng làm nên bản sắc Thăng Long - Hà Nội.

Nhắc đến Hoàn Kiếm là nói đến 36 phố phường với những đường phố phường nghề có chữ “hàng” ở đầu. Quận Hoàn Kiếm hầu như thâu tóm gần hết những phố “hàng” ấy như Hàng Bạc, Hàng Bồ, Hàng Bông, Hàng Buồm, Hàng Mã,...Khu đô thị này xưa kia còn tập trung nhiều hoạt động tiểu thủ công nghiệp, buôn bán giao thương để mà từ đó hình thành nên cái tên “Hàng”, cách gọi ám chỉ những phố nghề đặc trưng, mang đậm nét truyền thống.

36 phố phường từ lâu đã đi vào trong thơ ca, cho đến ngày nay chúng ta vẫn nghe đâu đó bài vè:

“Rủ nhau chơi khắp Long thành

Ba mươi sáu phố rành rành chẳng sai

Hàng Bồ, hàng Bạc, hàng Gai

Hàng Buồm, hàng Thiếc, hàng Hài, hàng Khay

Mã Vĩ, hàng Điếu, hàng Giầy

Hàng Lờ, hàng Cót, hàng Mây, hàng Đàn

Phố Mới, Phúc Kiến, hàng Ngang

Hàng Mã, hàng Mắm, hàng Than, hàng Đồng

Hàng Muối, hàng Nón, cầu Đông

Hàng Hòm, hàng Đậu, hàng Bông, hàng Bè

Hàng Thùng, hàng Bát, hàng Tre

Hàng Vôi, hàng Giấy, hàng The, hàng Gà

Quanh đi đến phố hàng Da

Trải xem hàng phố, thật là cũng xinh

Phồn hoa thứ nhất Long thành

Phố giăng mắc cửi, đường quanh bàn cờ

Người về nhớ cảnh ngẩn ngơ

Bút hoa xin chép vần thơ lưu truyền.”

Trải qua bao thăng trầm của đất thủ đô, khu phố ấy vẫn đi cùng năm tháng, trường tồn cho đến tận bây giờ, bảo tồn và gìn giữ để trở thành phố cổ Hà Nội - di tích lịch sử cấp quốc gia trong lòng bao người con đất Việt.

Danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử mang dấu ấn thời gian

Nhắc đến danh lam thắng cảnh quận Hoàn Kiếm không thể không kể đến Hồ Hoàn Kiếm, hay còn gọi là Hồ Gươm. Không chỉ đơn thuần là địa điểm du lịch hút khách, mà nơi đây còn là di tích đã trải qua biết bao thăng trầm lịch sử của mảnh đất Hà Thành. Hồ Gươm là một trong những biểu tượng của thủ đô, chỉ cần nhắc đến là nghĩ ngay đến Hà Nội. Cái tên “Hoàn Kiếm” xuất phát từ một truyền thuyết vua Lê Thái Tổ trả kiếm cho rùa thần mà hầu như bất cứ người Việt Nam nào cũng đều biết đến.

Xung quanh Hồ Gươm phải kể đến các di tích lịch sử lâu đời như Tháp Rùa, được xây dựng vào khoảng năm 1884 - 1886 trên đảo Rùa giữa Hồ Gươm. Tháp có cấu trúc hình chữ nhật với ba tầng, các tầng nhỏ dần từ dưới lên trên. Hai mặt ở phía Đông và phía Tây của tháp có tổng cộng 3 cửa cuốn. Mặt phía Nam và phía Bắc có 2 cửa cuốn đầu nhọn. Trên đỉnh tầng 1 và tầng 2 đều có lan can bao quanh với 4 đầu đao uốn cong dần lên đỉnh, trên đỉnh tháp có hình ngôi sao năm cánh. Tiếp đến là Đền Ngọc Sơn, nằm trên đảo Ngọc - Một trong hai đảo nổi, là điểm đến tâm linh ở Hồ Gươm. Cây cầu Thê Húc bắc ngang nối từ bờ hồ đến ngôi đền Ngọc Sơn trên đảo Ngọc. Cầu có màu đỏ rực rỡ với thiết kế uốn cong vô cùng nổi bật trên nền nước màu xanh lục của mặt hồ. Ngoài Hồ Gươm, còn có các điểm đến nổi tiếng khác như đền thờ vua Lê, Nhà Hát múa rối Thăng Long, Nhà Hát lớn, Đền Bà Kiệu,...

Bên cạnh đó không thể không kể đến các danh thắng và di tích: Đền Bạch Mã - nằm trong Thăng Long Tứ Trấn, là một trong những ngôi đền linh thiêng bậc nhất chốn Kinh kỳ; Nhà Tù Hỏa Lò - địa điểm đã ghi dấu quãng thời gian chiến đấu khốc liệt nhưng cùng đầy vẻ vang của dân tộc Việt Nam. Nhà tù Hỏa Lò, cách đây hơn 120 năm, từng là nơi chứng kiến nhiều đau thương khốn cùng, cũng như tinh thần bất khuất, kiên cường khi phải đối mặt với nhục hình và cái chết của các người con Việt Nam yêu nước. Ngoài ra còn rất nhiều di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh với lối kiến trúc độc đáo, cổ xưa, tạo nên một Hoàn Kiếm với nét đẹp cổ kính đi cùng năm tháng.

Tiềm năng du lịch

Là mảnh đất gắn với kinh thành Thăng Long xưa và trung tâm Thủ đô nay, quận Hoàn Kiếm tự hào là địa danh có những kiến trúc lâu đời với những giá trị kết tinh về văn hóa, lịch sử và du lịch của Hà Nội. Quận Hoàn Kiếm quy tụ 190 điểm di tích lịch sử, văn hóa và di tích cách mạng - kháng chiến. Trong đó tiêu biểu là hồ Hoàn Kiếm, đền Ngọc Sơn - di tích lịch sử, danh thắng cấp quốc gia đặc biệt, trái tim Hà Nội; khu phố cổ Hà Nội - di tích lịch sử cấp quốc gia với những ngôi nhà truyền thống, phố nghề đặc trưng, hoạt động kinh doanh buôn bán đa dạng, náo nhiệt... Đến với Hà Nội, du khách trong và ngoài nước không thể không đến tham quan hồ Hoàn Kiếm và khu phố cổ bởi bề sâu văn hóa, những tinh túy của Hà Nội đều quy tụ nơi đây. Với địa thế và cảnh quan đẹp, nơi đây cũng là địa điểm tổ chức những sự kiện lớn. Trên thực tế, trong 3 năm triển khai không gian đi bộ khu vực hồ Hoàn Kiếm và phụ cận, đã có 410 sự kiện văn hóa quy mô lớn được tổ chức tại đây, thu hút hàng triệu du khách. Đặc biệt, đây còn là nơi diễn ra các hoạt động giao lưu văn hóa, kinh tế giữa Hà Nội với nhiều tỉnh, thành phố và bạn bè quốc tế.

Cùng với hồ Hoàn Kiếm và tuyến phố đi bộ phụ cận, trên địa bàn quận Hoàn Kiếm còn có không gian nghệ thuật bích họa trên phố Phùng Hưng, không gian văn hóa đọc tại Phố sách Hà Nội... đã trở thành thương hiệu, là điểm đến, điểm nhấn của Thủ đô, là không gian vui chơi, thư giãn cho cộng đồng dân cư, du khách trong và ngoài nước. Những không gian chứa đựng giá trị văn hóa lâu đời, quý báu và cả những không gian mới được kiến tạo nằm trên địa bàn quận Hoàn Kiếm là một phần trong hệ sinh thái sáng tạo của thành phố Hà Nội. Hoàn Kiếm đã và luôn là địa điểm thu hút nhân tài, thu hút những người nghiên cứu, làm nghệ thuật, những người sáng tạo muốn thử nghiệm những cái mới.

Trải qua năm tháng chuyển mình cùng lịch sử, quận Hoàn Kiếm đã khoác lên mình chiếc áo mang màu sắc hiện đại hơn, xứng đáng với vị trí quận trung tâm xa hoa bậc nhất thủ đô Hà Nội. Tuy nhiên, không vì thế mà quận Hoàn Kiếm rũ bỏ đi hết những nét cổ kính vốn có của mình, có những khung cảnh đã phai mờ đi, chỉ còn nằm trong ký ức người xưa. Song, cũng có những vẻ đẹp còn lưu giữ cho tới ngày nay và đi lên cùng với sự phát triển của Thủ đô ngàn năm văn hiến, trở thành địa điểm du lịch tiềm năng của Hà Nội.