Tiêu điểm

Làng quạt Chàng Sơn - hơi thở cổ xưa gặp gỡ công nghệ hiện đại

Thanh Hương • 08/11/2025 16:56

Làng Chàng Sơn (Thạch Thất, Hà Nội) là nơi nghệ thuật làm quạt giấy, quạt lụa bền bỉ tồn tại qua bao thăng trầm thời cuộc. Không chỉ là một vật dụng làm mát giản đơn, mỗi chiếc quạt Chàng Sơn được làm ra là sự kết hợp khéo léo giữa tinh thần thủ công truyền thống và sự linh hoạt, thích ứng của người thợ trong đời sống hiện đại.

Từng nổi danh khắp đất kinh kỳ, quạt Chàng Sơn đã có một hành trình đầy biến động. Đã có lúc, tiếng tre lách cách vót nan gần như im bặt trước sự tiện lợi của quạt điện cơ. Tuy nhiên, bằng lòng yêu nghề sâu sắc và sự nhìn nhận thị trường tinh tế, những nghệ nhân đã không chỉ giữ nghề mà còn mở rộng nó, biến chiếc quạt thành một tác phẩm nghệ thuật trang trí và quà tặng văn hóa.

Ngày nay, sự xuất hiện của máy in, máy cắt laser hay công nghệ in nhiệt đã mở ra một hướng đi mới cho người làng nghề.

1(1).jpg — Thay vì vẽ tay hoàn toàn, nay các xưởng có thể in hoa văn, phong cảnh hay chữ thư pháp lên mặt quạt với độ chính xác cao, tiết kiệm thời gian mà vẫn đảm bảo tính thẩm mỹ. (Ảnh: NVCC)

2(1).jpg — Phần nan quạt được cắt gọn gàng, chính xác và tiết kiệm thời gian nhờ máy cắt laser. (Ảnh: NVCC)

4(1).jpg — Không ít hộ dân trẻ trong làng mạnh dạn đầu tư dây chuyền nhỏ, kết hợp giữa thủ công và công nghệ. Nhờ đó, quạt Chàng Sơn không chỉ giữ được nét riêng mà còn có thể sản xuất với số lượng lớn, đáp ứng nhu cầu quà tặng, trang trí, thậm chí xuất khẩu.

Tuy vậy, nghề làm quạt vẫn giữ những công đoạn không thể thay thế. Tre vẫn phải chọn đúng tuổi, chẻ và phơi theo kinh nghiệm. Những chiếc quạt đẹp vẫn cần bàn tay khéo léo để dán, uốn, chỉnh sao cho mở ra thật tròn, gập lại thật đều. Công nghệ chỉ là công cụ hỗ trợ, còn linh hồn sản phẩm vẫn nằm ở người thợ. Họ hiểu rằng, nếu đánh mất sự tỉ mỉ ấy, chiếc quạt sẽ không còn chất Chàng Sơn nữa.

6(1).jpg — Trong quá trình sản xuất, vẫn có bước bắt buộc phải làm bằng đôi tay: phết hồ và gắn nan quạt (hay còn gọi là phất quạt). Công đoạn này phải làm bằng tay nghệ nhân mới có thể đảm bảo độ đều, cân đối ở hai mặt.

7(1).jpg — Sau khi gắn nan vào quạt, người nghệ nhân dùng 1 miếng vải thô để phất quạt sao cho keo dính đều vào quạt mà không bị xô vải.

8(1).jpg — Những đường kéo nhẹ, dứt khoát đi theo nếp quạt đã mở sẵn. Đôi bàn tay của cô Hồng - người nghệ nhân lâu năm, cẩn thận tỉa từng góc vải, để phần mặt quạt sau khi dán lên khung được phẳng, đều và cân đối. Cô chia sẻ: “Công đoạn tưởng nhỏ nhưng đòi hỏi sự chính xác và kiên nhẫn, bởi chỉ một đường lệch thôi, cả chiếc quạt có thể mất dáng".

9(1).jpg — Đôi tay khéo léo vuốt nhẹ, ép chặt mép vải vào nan tre, đảm bảo sự bền chắc và vẻ đẹp không tì vết cho quạt.

10(1).jpg — Người thợ cẩn thận mài làm nhẵn đi phần đinh sắt nhỏ trên cán quạt, để khi khách hàng cầm vào sẽ không bị thương.

11(1).jpg — Từng chiếc quạt đều được trải qua các bước kiểm tra kĩ càng, không còn chút lỗi nào mới được trao đến tay khách hàng để đảm bảo mỗi chiếc quạt đều mang đến sự hài lòng, đều truyền đi được tiếng thơm của quạt Chàng Sơn.

Giữa thời đại công nghệ, khi nhiều giá trị truyền thống bị lãng quên, Chàng Sơn vẫn giữ cho mình một lối đi riêng: không đóng khung trong quá khứ, mà lặng lẽ đổi thay để tồn tại. Mỗi chiếc quạt ra đời từ bàn tay người thợ là sự kết hợp giữa truyền thống và sáng tạo, giữa thủ công và kỹ thuật, giữa ký ức và nhịp sống hiện đại.

Có lẽ chính vì thế, mỗi khi mở ra một chiếc quạt Chàng Sơn, ta không chỉ cảm nhận được làn gió mát, mà còn nghe thấy âm vang của một làng nghề đang sống bền bỉ, linh hoạt và tràn đầy sức trẻ.

Thanh Hương