Chè lam xứ Đoài - Di sản ngọt ngào của mảnh đất địa linh nhân kiệt

Làng cổ Đường Lâm được mệnh danh là ngôi làng cổ nhất Việt Nam với nhiều kiến trúc cổ kính như đình làng Mông Phụ, nhà thờ Thám hoa Giang Văn Minh, chùa Mía… mang đậm dấu ấn lịch sử, nơi níu giữ thời gian. Nơi đây còn lưu giữ nhiều làng nghề truyền thống từ xa xưa, trong đó phải kể đến chè lam - thức quà dân dã đậm vị quê, khiến bất kỳ du khách nào ghé thăm cũng muốn thưởng thức một lần.

Không phải là thức chè dạng lỏng, ấm nóng và có màu xanh lam như nhiều người vẫn liên tưởng khi nghe đến tên "chè lam". Đây thực chất là một loại bánh dẻo gắn liền với nhiều câu chuyện dân gian. Chè lam xuất phát từ tấm lòng thành kính của người dân đối với Đức Phật, thể hiện sự biết ơn và mong cầu bình an. Một giai thoại khác lại gắn liền món ăn này với nghĩa quân Lam Sơn thời nhà Hậu Lê. Tương truyền, chè lam được làm ra để binh lính thuận tiện mang theo trong những cuộc hành quân dài, và đây cũng được coi là nguồn gốc của tên gọi "chè lam".

Một giả thuyết phổ biến khác lại cho rằng món bánh truyền thống đậm đà này có nguồn gốc chính từ làng cổ Đường Lâm. Vào thời Lê Trịnh, bà Chúa Mía - vợ của chúa Trịnh Tráng khi thấy dân làng nghèo đói, khổ cực, đã khuyến khích họ phát triển kinh tế bằng cách bán các mặt hàng truyền thống cho vùng lân cận, trong đó có món chè lam.

Hương vị chè lam đã trở thành món ăn truyền thống không thể thiếu đối với bất kể gia đình nào ở làng cổ Đường Lâm. Từ xa xưa, món bánh này chủ yếu làm vào mỗi dịp Tết hay các lễ hội truyền thống của làng. Thế nhưng cùng với sự phát triển, chè lam cũng được sản xuất quanh năm để đáp ứng nhu cầu của lượng khách du lịch thập phương từ trong nước đến quốc tế.

Chia sẻ về quá trình sản xuất chè lam, bà Hòa (72 tuổi người dân làng Đường Lâm) cho biết: "Nguyên liệu chính làm nên món bánh rất đơn giản, bao gồm: bột gạo nếp rang, đường mía, gừng tươi, lạc rang". Chính từ những sản vật quen thuộc với nền nông nghiệp lúa nước, người dân nơi đây đã tạo nên một thức quà mộc mạc, gói trọn tinh hoa của hồn quê xứ Đoài.

Theo bà Hòa, điều làm nên sự khác biệt của chè lam Đường Lâm so với các vùng khác là việc sử dụng gạo nếp cái hoa vàng hoặc gạo nếp thơm làm nguyên liệu chính. Tuy công đoạn nấu không phức tạp - chủ yếu là đảo đều các nguyên liệu, nhưng người thợ cần có kinh nghiệm "canh lửa" sao cho bánh đạt đến độ dẻo lý tưởng. Sau khi nấu xong, bánh được đổ ra mâm và phủ lên một lớp bột gạo tẻ rang xay nhuyễn giúp bánh không bị dính và tạo hương thơm nhẹ. Ngày nay, ngoài vị truyền thống còn có thêm màu xanh từ lá nếp và màu đỏ của gấc.

Chè lam thường được thưởng thức cùng tách trà xanh thơm ngát trong tiết trời se se lạnh. Sự hòa quyện giữa vị ngọt thanh nhẹ nhàng của bánh cùng vị đắng nhẹ của trà đã tạo nên một trải nghiệm ẩm thực khó quên trong lòng mỗi thực khách. Đến với làng cổ Đường Lâm, du khách không chỉ được lắng nghe những câu chuyện đầy tự hào và chiêm ngưỡng kiến trúc cổ kính, mà còn được chào đón bằng tiếng mời chào đon đả của các cô, các bác bán hàng thưởng thức món đặc sản truyền thống.

Ngày nay, giữa nhịp sống hiện đại với sự hỗ trợ của máy móc và công nghệ, hầu hết các loại bánh đều được sản xuất theo dây chuyền công nghiệp. Thế nhưng chè lam tại làng cổ Đường Lâm vẫn được làm hoàn toàn thủ công nhằm giữ nguyên hương vị, đảm bảo chất lượng và lưu giữ nét văn hóa của làng cổ.

Chè lam làng cổ Đường Lâm không chỉ là thức quà quê dân dã mà còn là kết tinh của hồn cốt văn hóa vùng đất xứ Đoài. Bởi đây ẩn sâu trong món quà truyền thống đó còn là giá trị văn hóa và nét đẹp lao động của mỗi người dân làng cổ. Hương vị quê truyền thống trong từng miếng bánh nhỏ khiến ai từng nếm qua cũng không khỏi vấn vương.

Thu Nguyễn