Lò bầu trăm năm tuổi được "cất giữ" tại làng gốm Bát Tràng
Nằm bên dòng sông Hồng, làng gốm Bát Tràng (Gia Lâm, Hà Nội) không chỉ nổi tiếng với truyền thống làm gốm lâu đời mà còn lưu giữ nhiều dấu ấn quý giá của lịch sử nghề. Nổi bật giữa những giá trị ấy là lò bầu hơn 100 năm tuổi - chứng nhân trăm năm của bàn tay thợ gốm.
Lò bầu Bát Tràng đã xuất hiện từ thế kỷ XIX, đây là giai đoạn làng gốm phát triển cực thịnh, những lò bầu đã đồng hành cùng các nghệ nhân, rực lửa ngày đêm để tạo ra vô số sản phẩm gốm nổi danh khắp Kinh kỳ. Từng có thời điểm, cả làng có tới khoảng 20 lò bầu hoạt động nhộn nhịp, đáp ứng nhu cầu sản xuất liên tục của người dân.
Sau nhiều biến cố lịch sử, làng gốm Bát Tràng hiện còn duy nhất một lò bầu được bảo tồn, mang tên “Lò sông Hồng B”. Lò có tuổi đời hơn 100 năm, với diện tích khoảng 1030m², chiều dài tới 15m. Lò được xây dựng theo cấu trúc “năm bầu” - gồm 5 khoang lớn, mỗi bầu dài trên 2m và rộng khoảng 3,5m. Từ xa nhìn lại, lò bầu gợi hình ảnh năm mảnh vò sỏ úp chồng lên nhau, tạo nên một dáng vẻ vừa mộc mạc, vừa độc đáo.
Điểm đặc biệt của lò bầu là khả năng chịu nhiệt cao, trong quá trình nung, nhiệt độ có thể lên tới 1.300°C. Theo chia sẻ của người dân làng gốm, toàn bộ lò được xây bằng loại gạch chịu nhiệt đặc biệt, giúp giữ lửa ổn định và bền bỉ qua hàng chục năm sử dụng. Quy trình nung đòi hỏi sự tỉ mỉ và công khu trong từng công đoạn: sản phẩm gốm được đặt trong bao nung rồi sắp xếp cẩn thận vào từng bầu lò. Mỗi mẻ nung kéo dài khoảng 24 giờ và phải đợi lò nguội hẳn mới có thể đưa sản phẩm ra ngoài.
Không giống những lò ga hay lò điện hiện đại cho nhiệt độ ổn định, lò bầu truyền thống đặt yêu cầu cao về kinh nghiệm, sự tinh tế và khéo léo trong từng chi tiết nhỏ của người thợ. Cái khó của việc nung đồ gốm nằm ở việc điều chỉnh lửa, nếu quá lửa hoặc nhiệt độ chưa tới sản phẩm có thể hỏng cả mẻ.
Chia sẻ với du khách tham quan, nghệ nhân làm gốm ở lò bầu cho biết: "Làm gốm theo cách truyền thống nhiều khi còn mang tính “hên xui”, bởi chất lượng sản phẩm phụ thuộc rất lớn vào kinh nghiệm và sự tinh tế của người thợ, thay vì sự ổn định của máy móc. Khác với lò ga hay lò điện hiện đại luôn giữ nhiệt độ ổn định, lò bầu đòi hỏi người làm phải khéo léo “đọc” ngọn lửa, nhạy bén điều chỉnh từng chi tiết, nhờ vậy mỗi mẻ gốm đều có vẻ đẹp rất riêng, khó trộn lẫn".
Đến với khu Lò Bầu Cổ, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng công trình hơn trăm năm tuổi mà còn có cơ hội bước vào thế giới nghề gốm xưa. Tại đây, mọi người có thể trực tiếp tham quan không gian lò nung, lắng nghe giới thiệu về kỹ nghệ nung gốm truyền thống, tự tay nặn đất, xoay bàn xoay và tạo hình sản phẩm cho riêng mình. Những trải nghiệm ấy giúp khách tham quan hiểu rõ hơn về sự công phu, tỉ mỉ trong từng công đoạn làm gốm, đồng thời cảm nhận được sức sống bền bỉ của một làng nghề ven sông Hồng.
Lò Bầu không chỉ là một địa điểm sản xuất gốm cổ truyền, mà còn là minh chứng sống động cho lịch sử, văn hóa và tinh thần lao động của người dân Bát Tràng. Việc bảo tồn lò bầu trăm năm tuổi đã góp phần giữ lại một phần ký ức của nghề gốm xưa. Qua đó tạo động lựa để các thế hệ tiếp tục tạo dựng không gian văn hóa đặc sắc, thu hút khách du lịch trong và ngoài nước đến với làng gốm ven sông Hồng.