Ngọn đèn không tắt: Hành trình gìn giữ ký ức dân gian

Ánh đèn tuổi thơ dẫn lối một đời

Khi còn bé, ông hay thấy hình ảnh cha và anh trai tách những đoạn tre, gấp giấy tạo thành một chiếc lồng đèn nhỏ, bên trong có những con rối quen thuộc như con cua, con tôm… quay quanh 1 chiếc trục cố định. Đến một ngày, khi hai người vắng nhà, ông đã bắt chước, tự tay thực hiện những công đoạn để tạo nên sản phẩm của riêng mình. Chiếc đèn đầu tiên tuy méo mó, thô kệch nhưng ông rất hài lòng vì chỉ cần nhìn thấy những con rối ấy quay quanh trục là đã thành công rồi. Mãi về sau này, ông mới biết món đồ chơi ấy còn có một ý nghĩa sâu xa hơn cả - đó là câu chuyện về tấm lòng hiếu thảo.

Tương truyền rằng, xưa kia có chàng trai tên Lục Thức, chàng phải đi học xa không nỡ để mẹ già cô đơn một mình nên đã làm ra chiếc đèn kéo quân để mẹ luôn cảm thấy có người bênh cạnh. Nhờ ánh sáng và bóng rối trong đèn, căn nhà nghèo trở nên ấm cúng, rộn rã tiếng cười của trẻ thơ quanh làng. Câu chuyện ấy truyền cảm hứng đến vua và dân chúng để rồi đèn kéo quân trở thành biểu tượng cho tình mẫu tử, được thắp sáng trong mỗi dịp Trung thu như một lời nhắc nhở về tấm lòng hiếu thảo.

Với ông Quyền, không chỉ dừng lại trong những câu chuyện cổ mà còn là mảnh ghép không thể thiếu trong ký ức tuổi thơ. Mỗi khi ngắm nhìn những bóng rối chuyển động, ông như được sống lại cảm giác ấm áp bên gia đình - nơi có người cha tỉ mẩn bên khung tre, có người anh trai tươi cười gấp giấy và cả niềm vui nhỏ bé của chính mình khi tạo nên chiếc đèn đầu tiên dù còn vụng về.

Đèn kéo quân không chỉ là món đồ chơi mà còn là cấu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa những thế hệ trong gia đình. Từ đó, một “hạt mầm” đam mê đã âm thầm nảy nở - tình yêu với những giá trị truyền thống đã trở thành lẽ sống mà ông theo đuổi cả đời.

Thay giấy, đổi khung- sáng tạo trong truyền thống

Gần 80 năm gắn bó với nghề, ông vẫn trăn trở, suy nghĩ để cải tiến chất lượng sản phẩm của mình theo thời gian - đặc biệt là trong bối cảnh những chiếc “đèn công nghiệp” đang ngày càng chiếm ưu thế. Trước đây, vật liệu chính để làm đèn là giấy gió – loại giấy khá dày, thô, khi đốt nến bên trong làm ánh sáng không thể tỏa đều, mờ đi chuyển động tinh tế của các con rối. Chiều cao của chiếc đèn khi đó chỉ khoảng 25 cm nên trục quay phía trên rất dễ bị cháy do nến nóng. Bề ngoài của đèn cũng được trang trí đơn giản với những mảnh giấy màu cắt tỉa thành các tua rua bo quanh thân đèn.

Để tạo nên một chiếc đèn kéo quân hoàn chỉnh, người nghệ nhân phải tỉ mỉ lựa chọn những nguyên liệu chất lượng. Khung đèn được làm từ những cây tre già, sau khi ngâm nước khoảng 3 tháng để tre đỡ mối mọt mới bắt đầu phơi khô, vót và cố định thành khung bằng dây thép. Tiếp đến là công đoạn cắt dán giấy nến quanh khung (giấy nến mỏng hơn nên khi đốt đèn có thể quan sát rõ chuyển động của những con quân bên trong).

Trong những năm gần đây, ông Quyền không chỉ đơn thuần là một nghệ nhân làm đèn lồng mà còn là một người thổi hồn vào từng sản phẩm, biến chúng thành những tác phẩm nghệ thuật sống động. Ông Nguyễn Văn Quyền chia sẻ “Ngoài những hình ảnh mang đậm chất dân gian như chị Hằng, chú Cuội, kéo co, đấu vật, tôi còn đưa vào những hình ảnh từ tranh Đông Hồ và những con vật quen thuộc với trẻ em hiện nay”.

Với tâm huyết và đam mê, ông Quyền hy vọng những sản phẩm của ông sẽ giúp trẻ em tiếp cận với đồ chơi dân gian, từ đó gìn giữ và phát huy nghề truyền thống.

Những đóng góp to lớn của ông trong công cuộc giữ gìn và phát triển văn hoá dân gian đã được Nhà nước ghi nhận qua danh hiệu Nghệ nhân ưu tú. Đó không chỉ là sự công nhận về kỹ thuật và tài hoa mà còn là minh chứng cho sự kiên trì và tâm huyết bền bỉ của một người nghệ nhân đã sống gần trọn vẹn một thế kỷ cùng những giá trị tinh thần truyền thống.

Đèn kéo quân- Cầu nối văn hoá qua các thế hệ

Ông Quyền chia sẻ rằng, làm đèn kéo quân không đơn thuần là một nghề mà là một niềm đam mê lớn từ ngày còn nhỏ. Ông không xem đây là công việc để kiếm sống, bởi nghề làm đèn đòi hỏi nhiều công phu, thời gian nhưng thu nhập lại rất khiêm tốn. Với ông, chiếc đèn kéo quân là một phần ký ức, một nét văn hóa truyền thống cần được giữ gìn và truyền lại cho thế hệ sau. Hằng ngày, ông vẫn tận tâm dạy trẻ con trong làng học cách gấp giấy, cố định khung đèn, trang trí các con rối.. Những dịp lễ, Tết, ông cùng bà con trong thôn lại hăng say chuẩn bị, trang trí những chiếc đèn lồng rực rỡ.

Mùa Trung thu năm trước, ông còn được doanh nghiệp mời thiết kế chiếc đèn kéo quân cao 2 mét và chiếc đèn ông sao 4 mét. Gần đây, chị Đoàn Thái Cúc Hương, một trong những học trò của ông, đã tổ chức triển lãm riêng với những sản phẩm thủ công do chính tay chị tạo ra, góp phần làm mới và phát huy giá trị nghề truyền thống.

Mong ước lớn nhất của ông Quyền chính là nhìn thấy nhiều bạn trẻ cùng chung tay bảo tồn và phát triển những món đồ chơi dân gian truyền thống, để những giá trị văn hóa xưa không bị mai một theo thời gian. Chính sự sống động trong từng chi tiết trên chiếc đèn kéo quân đã giữ gìn một phần linh hồn của dân tộc, kết nối bao thế hệ qua bao mùa Trung thu.

Bởi thế, việc truyền nghề không chỉ là trao đi kỹ thuật, mà còn là trao đi cả niềm tin, lòng tự hào và trách nhiệm bảo tồn văn hóa. qua những nỗ lực bền bỉ của ông và các thế hệ kế tiếp, đèn kéo quân sẽ tiếp tục tỏa sáng, trở thành biểu tượng sống động của sự bền bỉ và sáng tạo trong lòng người Việt.