Nghệ nhân Nguyễn Văn Đinh - Người “giữ lửa” sắc màu tò he giữa lòng phố cổ
Ở một góc nhỏ bên Hồ Gươm, người ta vẫn dễ dàng bắt gặp hình ảnh một nghệ nhân già với đôi bàn tay thoăn thoắt nặn từng con tò he đầy màu sắc. Đó là ông Nguyễn Văn Đinh, 69 tuổi, quê Xuân La (Hà Nội), người đã dành 52 năm cuộc đời để giữ gìn và truyền lại nghề nặn tò he truyền thống.
Gắn bó với nghề từ năm 8 tuổi, ông Đinh không chỉ là một nghệ nhân lâu năm của làng nghề Xuân La mà còn là một trong những người góp công lớn trong việc đưa tò he tới gần hơn với khách du lịch và thế hệ trẻ. Bằng tình yêu bền bỉ và đôi tay dẻo dai, ông vẫn đều đặn lên Hồ Gươm mỗi cuối tuần để “thổi hồn” vào những nắm bột nếp.
Chúng tôi đã có cuộc trò chuyện với ông để lắng nghe câu chuyện về nghề, về người và về những điều ông vẫn trăn trở suốt hơn nửa thế kỷ qua.
PV: Thưa nghệ nhân, ông đã gắn bó với nghề làm tò he bao nhiêu năm?
Nghệ nhân Nguyễn Văn Đinh: Tôi đã gắn bó với nghề làm tò he 30 năm rồi. Và cũng là 30 năm tôi bán tò he tại Hồ Gươm. Mỗi góc hồ tôi đều từng ngồi cả. Ngày trước thì ngồi bên Đền Ngọc Sơn, nay chuyển ra ngoài này. Mấy chục năm trôi qua, người đến rồi người đi, nhưng nghề thì vẫn thế. Cái vui nhất là gặp trẻ con. Chúng nó ngắm mình nặn say mê lắm, có đứa đứng xem cả chục phút không rời mắt.
PV: Ông có thể cho biết quy trình nặn một con tò he truyền thống đòi hỏi những kỹ thuật gì?
Nghệ nhân Nguyễn Văn Đinh: Bột nếp phải được đồ đúng độ, nặn mềm nhưng không nhão, màu phải pha sao cho vừa tươi vừa an toàn. Đặc biệt là thao tác nặn: vuốt, kéo, vê, xoay… đều có quy tắc riêng. Chỉ cần lệch một chút là hình sẽ méo, màu bị lem. Nhiều con đơn giản như con rắn thì đúng là tôi nặn một phút hai con, nhưng những con cầu kỳ như rồng, phượng, hay nhân vật hoạt hình phải mất 10 - 15 phút. Tò He nhìn nhỏ vậy thôi nhưng nó là nghệ thuật của sự tỉ mỉ và kiên nhẫn.
PV: Ông có thể chia sẻ về một ngày bán tò he của mình diễn ra như thế nào?
Nghệ nhân Nguyễn Văn Đinh: Ngày thường tôi làm nông ở quê. Cuối tuần mới lên Hà Nội. Tôi thuê trọ gần đây, may có người nhà nên cũng đỡ chi phí. Trước kia tôi toàn chở đồ đi về bằng xe đạp. Mãi 1 - 2 năm gần đây mới gửi lại trên này cho đỡ vất. Nghề này nhỏ bé nhưng mỗi chuyến đi cũng là một lần tôi thấy mình gắn bó thêm.
PV: Suốt 52 năm làm nghề, ông có bao giờ nghĩ đến chuyện bỏ nghề chưa?
Nghệ nhân Nguyễn Văn Đinh: Đã có lúc tôi muốn dừng lại. Đó là vào khoảng 20 năm trước, quê tôi bão lụt, mất mùa. Tôi nghỉ Tò He gần hai năm để làm nông và làm bật bông. Nhưng bỏ rồi mới thấy nhớ. Cứ nhìn lũ trẻ chơi là tay tôi lại ngứa ngáy muốn lôi bột ra. Nghề này là cái duyên, mà cái duyên ấy chắc theo tôi đến hết đời.
PV: Thưa nghệ nhân, động lực nào để ông gắn bó với nghề này hơn nửa thế kỷ?
Nghệ nhân Nguyễn Văn Đinh: Nghề này nuôi tâm tôi nhiều hơn nuôi thân. Mỗi lần nặn tò he là một lần tôi được quay lại với tuổi thơ của mình. Tò he không chỉ là món đồ chơi mà còn là ký ức, là kỷ niệm, là cả một phần quê hương trong tôi. Nhiều người bảo nghề này vất vả mà chẳng giàu, nhưng tôi thấy làm thứ gì khiến mình vui thì đã là may mắn rồi. Tò he cho tôi cảm giác được sống chậm, được giữ một điều gì đó rất Việt Nam.
PV: Với một người đã theo nghề hơn nửa đời người, ông mong muốn gì cho tò he trong tương lai?
Nghệ nhân Nguyễn Văn Đinh: Tôi mong làng Xuân La quê tôi sẽ được quy hoạch thành điểm du lịch văn hóa. Nơi đó có thể đón khách đến tham quan, trải nghiệm nặn Tò He, tìm hiểu về nghề truyền thống. Bây giờ người biết đến làng nhiều hơn, nhưng hạ tầng còn thiếu: không có chỗ để xe, không có khu trải nghiệm. Chỉ cần làm tốt những điều đó, tôi tin Tò He vẫn sống khỏe, thậm chí còn phát triển mạnh hơn trong tương lai.
PV: Xin cảm ơn nghệ nhân về cuộc trò chuyện này. Chúc ông có nhiều sức khỏe!