Tiktok là một trong số những nền tảng mạng xã hội cho phép người dùng sáng tạo, đăng tải những đoạn video ngắn với hiệu ứng âm thanh, hình ảnh độc đáo. Được ra mắt lần đầu tiên vào năm 2016 tại Trung Quốc với tên gọi Douyin, nhưng phải đến 2017, Tiktok mới thực sự phát triển ra thị trường nước ngoài và nhanh chóng nổi tiếng trên toàn thế giới. 

Theo giới chuyên gia nhận định, hiện gần như không có thuật toán AI nào toàn diện hơn Tiktok. Trong khi Facebook yêu cầu người dùng xây dựng cả một trang hồ sơ và cung cấp thông tin để 'hiểu' họ, Tiktok chỉ cần thuật toán For You dựa trên 3 yếu tố: tương tác của người dùng trên ứng dụng, các yếu tố trong video mà người dùng xem (như âm thanh, hashtag) và bối cảnh liên quan tới người dùng. 

Vậy tại sao, làm cách nào mà Tiktok lại "gây nghiện" nhanh cho giới trẻ? Theo phân tích của ông Vũ Ngọc Sơn, Giám đốc kỹ thuật Công ty Công nghệ An ninh mạng Quốc gia Việt Nam (NCS), thuật toán của Tiktok phân tích dữ liệu người dùng, đoán được người dùng muốn xem gì và gợi ý nội dung.

Sau khi hoàn tất việc xem xét nội dung và âm thanh, Tiktok sẽ đưa video đến một nhóm người dùng từ 100 đến 500 người để đánh giá mức độ trải nghiệm dựa trên số lượt tim, bình luận, chia sẻ. Nếu được đánh giá tốt (theo tỉ lệ trên 60%, 8 đến 10% thả tim) thì video sẽ được gợi ý và sẽ được nhiều người dùng biết đến. Ngược lại, nếu video không đạt chuẩn, tương tác sẽ bị giảm và không được đề xuất đến người dùng. 

Tiktok giống như một bữa tiệc buffet mà ở đó, người dùng có thể lựa chọn bất kỳ 'món ăn tinh thần' nào mà họ muốn, để rồi đắm chìm vào nó lúc nào không biết.

Mỗi ngày, có hàng triệu nội dung được tải lên, việc duyệt thủ công cho hơn 1 tỉ video mỗi ngày là điều không tưởng. Như đã nói, việc quyết định phân phối nội dung đến người dùng theo thuật toán đã khiến cho hàng triệu ‘content’ lan truyền trong thời gian ngắn mà không màng đến việc nội dung của nó độc hại hay hữu ích. Tỉ lệ người xem thích video cao thì phân phối tới số lượng người càng đông (Theo Báo Quân đội nhân dân).

Trong kỷ nguyên số, mạng xã hội giữ một vai trò thiết yếu trong nhiều khía cạnh của đời sống xã hội. Sẽ thật phiến diện và vội vàng nếu đánh giá mạng xã hội nói chung và Tiktok nói riêng như một công cụ chỉ mang tính giải trí, hoặc đơn thuần chỉ đem đến những content độc hại. 

Tháng 8/2020, Tiktok khởi xướng chương trình học trên TikTok nhằm khuyến khích người dùng chia sẻ các nội dung đa lĩnh vực liên quan đến giáo dục như sức khỏe, công nghệ hay môn học, hướng nghiệp. Việc Tiktok tập trung thêm các nội dung độc đáo đã nhận được sự ủng hộ tích cực từ thế hệ Z. 

Theo thống kê của nền tảng này vào tháng 9/2022, trong năm thứ hai của chiến dịch #Learnontiktok, TikTok tiếp tục mở rộng nội dung với các Hashtag chính và mang về những con số ấn tượng: #GocLamDep (18,1 tỷ lượt xem), #HocCungTikTok (18,8 tỷ lượt xem), #SongKhoe247 (10,7 tỷ lượt xem), #ThanhCongNghe (15,4 tỷ lượt xem), #GocSangTao (5,2 tỷ lượt xem).

Tháng 9/2022, TikTok kỷ niệm 2 năm #LearnOnTikTok - nhìn lại hành trình lan tỏa kiến thức ở các lĩnh vực trên nền tảng. Theo đó mảng giáo dục ở nền tảng này đạt cột mốc hơn 9,4 triệu video với 329 tỷ lượt xem, gấp 31 lần so với năm đầu tiên. Xu thế này phản ánh sự phổ biến của micro-learning - phương pháp học tập trực tuyến theo từng bước nhỏ kết hợp với mô hình e-learning truyền thống (Theo FTU Working Paper Series, t.185).

“Vũ trụ kiến thức” của #LearnOnTikTok được mở rộng đến hàng triệu người dùng nhờ sự đóng góp của hơn 1000 nhà sáng tạo nội dung có sức ảnh hưởng lớn trong nhóm cộng đồng chuyên biệt. Điều này giúp TikTok nhấn mạnh thông điệp: Ai cũng có thể mang lại giá trị cho cộng đồng và xứng đáng được tôn vinh với những đóng góp chất lượng, uy tín và sáng tạo.

Thay vì tiếp thu kiến thức theo cách truyền thống hàng giờ đồng hồ, giờ đây "giáo dục" đến từ Tiktok chỉ là những video kéo dài có khi chưa đến 30 giây với muôn vàn chủ đề cho người học lựa chọn. 

Khi mạng xã hội đang khiến khoảng chú ý của con người bị rút ngắn từng giây, phương pháp "vừa học vừa chơi" qua Tiktok trở nên phù hợp và được ưa chuộng bởi hàng tỉ người dùng trên thế giới. 

Nguyễn Thị Mai Anh, sinh viên năm hai ngành Truyền thông đại chúng, Học viện Báo chí và Tuyên truyền chia sẻ: "Những ngày đầu học đại học, mình hoang mang và lo lắng vì có quá nhiều định hướng tương lai. Mình không biết phải bắt đầu từ đâu, bởi vậy mình cực kì chán nản. Tuy nhiên sau khi theo dõi được một video về hành trình nghề nghiệp của một người chị khóa trên tại Tiktok, mình thấy tự tin hơn, cố gắng trải nghiệm nhiều hơn. Giờ đây mình đã có công việc đầu tiên, cũng như những hình dung về nghề nghiệp mơ ước."

"Học qua Tiktok là giải pháp giúp khơi gợi tò mò, khích lệ khả năng sáng tạo, truyền cảm hứng tích cực cho người học". Đó là kết quả nghiên cứu của Hiệp hội ứng dụng Máy tính trong Giáo dục Châu Á-Thái Bình Dương năm 2022, chỉ ra nhu cầu muốn được xem những nội dung mới lạ của người dùng khiến các nhà sáng tạo trên Tiktok phải thường xuyên đổi mới cách thể hiện và các kiến thức, thông tin của video, góp phần làm tăng tư duy sáng tạo và sự tò mò của người học.

Bên cạnh những lợi ích to lớn cho người dùng, nền tảng này cũng tồn tại nhiều trào lưu mang tính độc hại khó kiểm soát. Nhiều TikToker mượn danh 'sáng tạo nội dung giáo dục' hay tự xưng 'giáo viên' để thực hiện những video phản cảm, tiêu cực đã làm ảnh hưởng đến nhà giáo chân chính.

Từ hướng dẫn cách "gian lận" trong thi cử, khoe hút thuốc, chửi thề, thậm chí tạo trào lưu "đánh giáo viên", tất cả những video phản giáo dục như thế này thu hút từ vài trăm đến hơn 1 triệu lượt xem trên TikTok...

Cho đến những hành động và phát ngôn không phù hợp của những người tự xưng là "giáo viên" đã làm lệch lạc hình ảnh của người thầy, truyền đạt những suy nghĩ lệch chuẩn đối với học sinh. Nhận thức của trẻ vị thành niên chưa thể hoàn thiện, đối với một nội dung được nhiều người xem và xuất hiện liên tục sẽ khiến các em lầm tưởng rằng hành vi có thể chấp nhận được và làm theo. Điều này sẽ dẫn đến một chuỗi hành vi tiêu cực trong học đường. 

Trong buổi họp báo chiều 6/4, phía Bộ Thông tin & Truyền thông (Bộ TT&TT) - đại diện là ông Lê Quang Tự Do (Cục trưởng Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử) cho biết: “Từ năm 2019, TikTok có sự phát triển rất mạnh ở thị trường Việt Nam. Trước đây, nền tảng TikTok chủ yếu thuần túy giải trí nhưng từ năm 2022 trở lại đây bắt đầu có nhiều nội dung độc hại phát triển thành trào lưu thậm chí có nội dung chống phá nhà nước, vi phạm pháp luật nghiêm trọng về chính trị”.

Trên thế giới, rất nhiều quốc gia như Úc, Ấn Độ, Anh, Pháp… đã lần lượt đưa ra lệnh cấm với ứng dụng này ở các mức độ khác nhau vì những sai phạm tương tự. Riêng tại Việt Nam, Bộ TT&TT đã thực hiện cuộc kiểm tra toàn diện với Tiktok từ 15/5 đến 31/5 và đưa ra các kết luận sơ bộ vào đầu tháng 6 vừa qua.

Liên quan đến vấn đề giáo dục, Bộ TT&TT đã đánh giá một trong những hệ lụy nghiêm trọng của ứng dụng này là "khuyến khích giới trẻ bắt chước, học theo những trào lưu xấu, phản cảm, làm lệch lạc nhận thức, lối sống của giới trẻ, làm băng hoại giá trị văn hóa của dân tộc”. Cuộc kiểm tra sẽ còn tiếp tục đến hết tháng 6 và công bố kết luận vào tháng 7.

Trước những động thái mạnh mẽ về mặt pháp lý, TikTok có nguy cơ bị hạn chế nhiều mặt ở Việt Nam, nghiêm trọng hơn có thể bị cấm vĩnh viễn nếu không có những phương án khắc phục kịp thời.

Tuy nhiên, Tik Tok là một “ngôi trường online” khổng lồ, thiếu sự giám sát của cha mẹ, trẻ khó phân biệt được đúng sai và sẽ càng dễ bị cuốn vào những nội dung xấu độc. Vì thế bên cạnh việc hoàn thiện hành lang pháp lý, sự quan tâm đúng mực của gia đình, nhà trường và xã hội cũng đóng vai trò quan trọng để cải thiện giá trị nội dung giáo dục trên TikTok trong tương lai.

Sau khi TikTok bị hạn chế, kiểm tra và rà soát, biết cách tạo nội dung giáo dục chất lượng và thú vị để thu hút sự quan tâm của khán giả là một lợi thế. Vậy làm cách nào để có thể sản xuất ra được những clip với nội dung chất lượng nhất? Những nhà truyền thông cần làm gì để “tồn tại” được trong thời đại số hoá hiện nay?

Nói về vấn đề này, anh Lý Hữu Trường - chủ nhân kênh TikTok “Trường Lịch Sử” với hơn 600 nghìn lượt theo dõi đã chia sẻ: ‘Mình coi đây là một đợt thanh lọc cần thiết để loại bỏ những nội dung xấu độc trên TikTok. Thay vì bị lép vế như trước , những nội dung tốt sẽ có cơ hội phát triển mạnh hơn và đem lại giá trị tích cực hơn cho khán giả. Song mình lại càng cảm thấy áp lực vì trách nhiệm ngày càng lớn. Việc làm video trên kênh “Trường Lịch Sử” không chỉ là sở thích nữa mđã trở thành trọng trách lớn lao. Đối với người những người làm sáng tạo nội dung ở lĩnh vực giáo dục như mình, nội dung mình làm được coi là kiến thức. Những thông tin mình chia sẻ sẽ có tác động tới nhận thức của một bộ phận nhất định. Vì vậy, mình cho rằng điều quan trọng nhất mà các nhà sáng tạo nội dung cần làm là phải thực sự đặt cái tâm lên hàng đầu để làm những nội dung tử tế.’

Không chỉ cần cái tâm sáng, các nhà sáng tạo nội dung cũng cần biết những nguyên tắc kinh điển để mang được cái tâm đó đến với nhiều người. Thay vì xây dựng nội dung và thương hiệu trên một nền tảng duy nhất, các nhà sáng tạo nội dung hoàn toàn có thể lựa chọn làm nội dung đa nền tảng. Các nền tảng chỉ nên là công cụ để lan tỏa hình ảnh của các nhà sáng tạo. Nếu Tik Tok biến mất hoặc bị cấm vì những sai phạm của mình, những Tiktoker tạo dựng được chỗ đứng trên nhiều nền tảng khác sẽ có khả năng tồn tại và phát triển dễ dàng hơn. 

Tiktok hoàn toàn có đủ tiềm năng để trở thành 'địa hạt' của những nội dung giáo dục trực tuyến lành mạnh, cung cấp nhiều thông tin thú vị với cách thể hiện độc đáo. Và để kiểm soát được bản thân trước loại virus content bẩn, cần xây dựng một hệ miễn dịch đủ mạnh từ chính bản thân, gia đình, nhà trường, cơ quan chức năng và toàn xã hội...

Tác giả: Nhóm 1 - Truyền thông đại chúng A2K41